سخن درباره شهيد است شهيد همانطور که از نامش پيداست يک واژه بسيار مقدس و با فضيلتي است که به هر انساني که در راه عقيده و مکتبش مبارزه کند و کشته شود اطلاق نميشود. شهيد داراي يک مقام روحانيت و تقدس خاصي است که وجودش از نور خدا جلوهگر شده است.
آيا شهيد غسل و کفن دارد؟
سخن درباره شهيد است شهيد همانطور که از نامش پيداست يک واژه بسيار مقدس و با فضيلتي است که به هر انساني که در راه عقيده و مکتبش مبارزه کند و کشته شود اطلاق نميشود. شهيد داراي يک مقام روحانيت و تقدس خاصي است که وجودش از نور خدا جلوهگر شده است.
شهيد از دو عنصر پاک، اصلاح و عرفان تجسم يافته است. منطق شهيد اصلاح کننده جامعه است، و قلب شهيد از نور خدا تابنده است. حال ببينيم از نظر احکام فقهي به چه کسي شهيد ميگويند آيا شهيد غسل و کفن دارد؟ ثانيا چرا کسي که در راه خدا کشته شد او را شهيد مينامند، وجه تناسب اين اسم براي شهيد به چه منظوري است؟
اما مطلب اول:
ما وقتي نظر به کلمات و فتاوي فقهاي اسلام ميکنيم ميبينيم تعريفي را که براي شهيد کردهاند و نسبت به غسل و شهيد فتواي دادهاند تقريبا اتفاق نظر دارند و شهيد را اين طور تعريف کردهاند.
يسقط الغسل عن الشهيد و هو المقتول في الجهاد مع الامام عليهالسلام او نائبه الخاص بشرط خروج روحه في المعرکة حين اشتغال الحرب او في غيرها قبل ادراکه المسلمون حيا و يلحق به المقتول في حفظ بيضه الاسلام فلا يغسل و لا يحنط و لا يکفن بل يدفن بثيابه الا اذا کان عاريا فيکفن [1] .
غسل ميت ساقط است از شهيد، شهيد کسي است که با امام عليهالسلام يا نائب خاص امام در جهاد شرکت کند و کشته شود، يا در زمان غيبت ولي عصر اروحنا فداه در وقتي که اسلام در معرض خطر هجوم دشمنان اسلام به مملکت اسلامي قرار بگيرد، براي دفاع از اسلام بجنگد و کشته شود (که اين قسم سوم را دفاع هم ميگويند) [2]
غسل و حنوط و کفن از شهيد ساقط است بايد نماز ميت بر شهيد به خوانند و او را دفن کنند.
البته سقوط غسل و حنوط و کفن از شهيد مشروط به دو شرط است:
شرط اول اين است که شهيد در جبهه کشته شود يا در خارج از جبهه به طوري که وقتي مسلمين به بالينش برسند او قبلا جان داده باشد که اگر زنده بود بعد فوت کرد غسل و حنوط و کفن بر او واجب است.
شرط دوم آن است که جنازه شهيد برهنه نباشد، که اگر برهنه بود غسل ندارد ولي بايد او را کفن کنند مانند حضرت حمزه سيدالشهداء عليهالسلام يا شهداء کربلا که آنها برهنه بودند و لذا آنها را کفن کردند و اين دو شرط براي تمام شهداي اسلام جاري است چه شهداي صدر اسلام و چه شهداي زمان غيبت ولي عصر اروحنا له الفداء مثل شهداي زمان ما که در جنگ تحميلي عراق و جاهاي ديگر شهيد شدند و ميشوند يا شهداي حزبالله در لبنان در وضع فعلي عليه اسرائيل [3] .
دليل اين مطلب اخبار و احاديثي است که از پيامبر اسلام و ائمه اطهار عليهالسلام وارد شده که از اطلاق روايات، فقهاي اسلام استفاده عموم کردهاند و شهيد را منحصر به شهداي صدر اسلام نميدانند بلکه عموميت قائلند و شهداي زمان ما را هم شامل است:
يکي روايت ابان بن تغلب است که امام صادق عليهالسلام فرمود: کسي که در راه خدا کشته ميشود کفنش لباس تنش خواهد بود، غسل ندارد مگر وقتي که مسلمانها به او برسند و او را زنده ببينند بعد فوت کند، که در اين صورت غسل و کفن دارد و اگر بدن شهيد برهنه بود، غسل ندارد ولي بايد او را کفن کنند زيرا پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله در جنگ احد بر بدن حضرت حمزه نماز ميت خواند و او را حنوط و کفن کرد، چون بدن حضرت حمزه عليهالسلام برهنه بود [4] .
دوم روايت ابي مريم است که گفت از امام صادق عليهالسلام شنيدم، فرمود شهيد هر وقت رمقي در بدن داشت بعد از دنيا رفت، بايد او را غسل و حنوط و کفن کنند و بر او نماز ميت بخوانند، و اگر در او رمقي نبود نبايد او را غسل و کفن و حنوط کنند کفنش لباس تنش خواهد بود، [5] و مانند اين روايات که در کتب اخبار ذکر شده است.
در اين روايات ندارد که شهيد آن است که با پيغمبر صلي الله عليه و آله يا با امام عليهماالسلام يا نائب خاص امام در جهاد شرکت کند و کشته شود، بلکه روايات اطلاق دارد، يعني هر کسي که در راه خدا کشته ميشود چه ميخواهد در زمان حضور امام يا نائب خاص امام باشد، و چه ميخواهد در زمان غيبت ولي عصر اروحنا اله الفداء براي دفاع از اسلام با دشمن به جنگد و کشته شود، همانطور که کلام فقهاي عظام بر اين مطلب دلالت دارد.
مسئله - در اخبار و روايات وارد شده کسي که طالب علم باشد و بميرد او شهيد است، يا کسي که غرق ميشود، يا خانه روي سرش خراب ميشود و ميميرد، و مانند اينها که در روايات ذکر شده، او شهيد است البته اينها مانند شهدايي که در جبهههاي جنگ کشته ميشوند؛ نيستند تا بحث کنيم آيا اينها غسل و کفن دارند يا نه بلکه اينها را شارع مقدس اسلام نازل منزله شهيد قرار داده در ثواب شهداء که از باب حکومت در علم اصول فقه فقهاي عظام ايدهم الله بحث ميکنند که آيا چنين افرادي در تمام ثواب شهداي جنگ شريکند يا نه، آن تابع دليل است.
عين اين مطلب را مرحوم صاحب عروة الوثقي در کتاب عروة اين طور بيان فرموده است:
مسئله من اطلق عليه الشهيد في الاخبار من المطعون و المبطون و الغريق و المهدوم عليه و من ماتت عند الطلق و المدافع عن اهله و ماله لا يجزي عليه حکم الشهيد اذ المراد التنزيل في الثواب [6] .
مسئله - اين که ميگوييم غسل و کفن از شهيد ساقط است آيا از باب عزيمت است يا از باب رخصت؟ اگر از باب عزيمت باشد، غسل و کفن کردن شهيد، حرام است و اگر از باب رخصت باشد غسل و کفن شهيد جايز است نه واجب، کدام است؟
پاسخ - فقهاي اسلام فرمودهاند سقوط غسل و کفن از شهيد، از باب عزيمت است نه از باب رخصت بنابراين غسل و کفن کردن، شهيد حرام است و نبايد او را غسل و کفن نمود [7] هم چنين غسل مس ميت از کسي که دست به بدن شهيد ميزند ساقط است و نبايد غسل مس ميت بکند [8] .
اين سؤال پيش ميآيد که شهداي ما که در جنگ تحميلي کشته شدند و ميشوند، نبايد آنها را غسل و کفن کرد، پس چرا بعضي از آنها را غسل و کفن ميکنند؟
پاسخ - قبلا گفتيم که سقوط غسل و کفن از شهيد مربوط به دو شرط است: يکي اين که در معرکه جنگ کشته شود که وقتي که مسلمانها به بالينش برسند او قبلا جان داده باشد.
دوم اين که بدنش برهنه نباشد. حال آن شهدايي که در ميدان جنگ ثابت شده که قبل از رسيدن به بالينشان آنها قبلا جان دادهاند، غسل و کفن ندارند و کسي هم که به بدن آنها دست ميزند غسل مس ميت ندارد ولي آنهايي که معلوم شده که بعدا از دنيا رفتهاند و يا بر اثر آثار شيميايي در جبههها بعدا شهيد ميشوند گرچه آنها واقعا شهيدند اما بايد آنها را غسل و کفن کنند و کسي هم که دست به بدن آنها ميزند بايد غسل مس ميت بکند ولي آنهايي که معلوم نيست که قبلا جان دادهاند يا بعد از رسيدن به بالينشان از دنيا رفتهاند احتياطا بايد آنها را غسل و کفن کنند و کسي هم که دست به بدن آنها ميزند احتياطا غسل مس ميت را بکند.
» چگونه شهداء زنده هستند! مگر غير شهدا بعد از مرگ زنده نيستند
چگونه شهداء زنده هستند! مگر غير شهدا بعد از مرگ زنده نيستند
مسألهاي که قابل توجه است اين است: در آيات و روايات وارد شده که شهيد زنده است شهيد نميميرد سؤال اين است مگر ساير مؤمنين غير از شهداء پس از مرگ زنده نيستند؟ آنها ميميرند و نابود ميشوند که قرآن و روايات ميگويد شهدا زندهاند؟
پاسخ از اين سؤال زياد است فعلا ما به يک جواب اکتفا ميکنيم و آن اين است که طبق آيات و روايات که در بحث بقاء روح در همين کتاب ذکر خواهيم کرد، ارواح همهي انسانها پس از مرگ، در عالم برزخ زنده هستند، تا قبل از نفخه صور، چون صور اسرافيل قبل از روز قيامت دميده شود آنها هم ميميرند سپس خداوند متعال اجسام را با ارواح دو مرتبه زنده ميکند غير از ارواح شهداء که آنها هرگز نميميرند، آنها زنده هستند تا روز قيامت دليل بر اين مطلب اين آيهي شريفه است:
«و نفخ في الصور فصعق من في السموات و من في الأرض الا من شاء الله ثم نفخ فيه أخري فاذا هم قيام ينظرون - و أشرقت الأرض بنور ربها» [9] .
در صور اسرافيل دميده ميشود ميميرند کساني که در آسمانها و زمينند مگر کساني را که خدا بخواهد، (آنها زندهاند).
در تفسير وارد شده آنها که زندهاند شهداء ميباشند که هرگز نميميرند سپس دو مرتبه صور اسرافيل دميده ميشود پس ناگهان همهي آنها که مرده بودند بپا ميخيزند و منتظر فرمان خدايند [10] .
مرحوم حاج ميرزا حبيبالله خويي در منهاج البراعة شرح نهجالبلاغة حديثي را از پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله از تفسير مجمع البيان در ذيل آيهي شريفه نقل ميکند کساني که زنده هستند و هرگز نميميرند آنها شهداء ميباشند و في رواية ان النبي صلي الله عليه و آله سئل جبرئيل عن هذه الاية من ذا الذي لم يشاءالله يصعقهم؟ قال هم الشهداء متقلدون اسيافهم حول العرش [11] .
معناي ديگري که شهداء زنده هستند و هرگز نميميرند با وجود اين که تمام ارواح در عالم برزخ زنده هستند اين است که زنده بودن شهداء در عالم برزخ يک نوع زنده بودن خاصي است که چنين زنده بودن را ديگران ندارند آن خاص خاص، مخصوص شهداء است که ديگران چنين حياتي را ندارند.
پي نوشته ها :
[1] تحريرالوسيله ج 1، ص 66، في غسل الميت مسئله 1.
[2] دفاع از اسلام بر همه مسلمين واجب است: بر مرد و زن، بر پير و جوان، بر فقير و غني، بر صغير و کبير، و هر کدام از مسلمين که در مقام دفاع از اسلام و مملکت اسلامي کشته شوند شهيد هستند چنانچه فتاوي فقهاي اسلام تماما ناظر به اين موضوع است و در بحث جهاد در همين کتاب مفصلا ذکر خواهيم نمود.
[3] زيرا در اين جنگ تحميلي عراق عليهالسلام جنگ اسلام با کفر است نه جنگ مسلمين با مسلمين زيرا صدام کافر با اياديش که دست نشاندهي آمريکاست و به فرموده امام خميني قدس سره دست آمريکا از آستين کثيف صدام بيرون آمده که اگر خداي نخواسته در اين جنگ آمريکا پيروز شود (که پيروز نخواهد شد) اسلام از بين ميرود، بنابراين جنگ ايران با عراق يا جنگ حزب لله لبنان عليه اسرائيل در زمان فعلي جنگ اسلام با کفر است نه جنگ مسلمين با مسلمين.
[4] عن ابان بن تغلب قال سمعت ابا عبدالله عليهالسلام عن الذي يقتل في سبيل الله أيغسل و يکفن و يحنط؟ قال عليهالسلام يدفن کما هو في ثيابه الا ان يکون به رمق فان کان به رمق ثم مات فانه يغسل و يکفن و يحنط و يصلي عليه ان رسولالله صلي الله عليه و آله صلي علي حمزه و کفنه و حنطه لأنه کان قد جرد. وسايل الشيعه، ج 2، باب 14، من ابواب غسل الميت حديث 7.
[5] عن ابي مريم قال سمعت ابا عبدالله عليهالسلام يقول الشهيد اذا کان به رمق غسل و کفن و حنط و صلي عليه و ان لم يکن به رمق دفن في اثوابه - کافي ج 3، باب القتلي، حديث 3، ص 211.
[6] عروة الوثقي في احکام الشهيد، مسئله 9.
[7] سقوط الغسل عن الشهيد و المقتول بالرجم و القصاص عن باب العزيمة لا الرخصة - عروة الوثقي - فصل في غسل الشهيد مسئله 7.
[8] مس الشهيد و المقتول بالقصاص بعد العمل بالکيفية السابقة لا يوجب الغسل عروة الوثقي في غسل الشهيد مسئله 11 - وسيلة النجاة في غسل مس الميت مسئله 2 تحريرالوسيله، ج 1، في غسل المس الميت مسئله 2.
[9] سوره زمر، آيهي 69 - 70.
[10] بحارالانوار، ج 6، باب نفخ الصور و فناءالدنيا، ص 322.
[11] منهاج البراعة، ج 5، ص 274.
ثواب تسليت به بازماندگان شهداء